سروش اصفهانی

(1228 - 1285 هـ.خ)

میرزا محمدعلی‌خان ملقب به شمس‌الشعراء و متخلص به سروش در حدود ۱۲۲۸ق در سده در نزدیکی اصفهان به دنیا آمد. پدرش، قنبرعلی سدهی، قصاب بود و روزگار را به سختی می‌گذراند. محمدعلی نیز به ملاحظهٔ زندگی روستایی روزگار در نوجوانی کمک‌حال پدر بود و هرچند از تحصیل محروم و از سواد بی‌بهره بود، با تکیه بر قریحهٔ خود اشعار آبداری می‌سرود. پس از درگذشت پدر در سن ۱۵ سالگی از روستا به شهر رفت و به محضر حاج سیدمحمدباقر شفتی بیدآبادی که در آن روزگار از روحانیان سرشناس و ادب‌دوست به شمار می‌رفت، راه یافت و قصیده‌ای در مدح او سرود که تحسین همگان را برانگیخت. به این ترتیب به دستگاه سید شفتی تقرب جست و خواندن و نوشتن آموخت. او که در ابتدا «منشی» تخلص می‌کرد، از این پس تخلص «سروش» را برای خود برگزید. به تدریج شهرتی پیدا کرد و در میان شاعران اصفهان نامدار شد و آوازه‌اش به دربار قاجار نیز رسید. در ۱۲۴۷ق عازم تهران شد و قصیده‌ای در مدح عباس میرزا سرود. پس از یکی دو سال به همراه داماد عباس میرزا، محمدمحسن میرزا سلطانی، به تبریز رفت و همانجا ماندگار شد. در ۱۲۵۱ق که ناصرالدین میرزا به عنوان ولیعهد در آذربایجان استقرار یافت، سروش به خدمت او درآمد و پس از به سلطنت رسیدن ناصرالدین شاه، همراه او به تهران رفت و تا پایان عمر خود در ۱۲۸۵ق در تهران زیست. او از جمله شاعران مورد توجه ناصرالدین شاه بود و از همو لقب شمس‌الشعراء گرفت و در مراتب دیوانی نیز به دریافت لقب «خانی» مفتخر شد. سروش در شاعری از زمرهٔ شعرای مکتب بازگشت و از جملهٔ قصیده‌سرایان توانمند دوران ناصری به شمار می‌رود که پس از درگذشت قاآنی، اولویت خواندن قصاید سلام بدو اختصاص یافت. علاوه بر قصیده‌سرایی، او صاحب آثاری در قالب‌های دیگر نیز هست، از جمله می‌توان به مثنوی روضه‌الاسرار او اشاره کرد که آن را در مقتل و مرثیهٔ امام حسین (ع) سروده است. مثنوی دیگری از او به نام اردیبهشت که آن را بر وزن شاهنامهٔ فردوسی ساخته است نیز به شرح زندگانی حضرت رسول (س) و امامان شیعه اختصاص دارد. دیوان سروش را مشتمل بر قصاید و غزلیات و قطعات و مسمطات، نخستین بار یکی از شاگردان او به نام حاج میرزا ابراهیم مشتری طوسی زیر نظر خود سروش در میانهٔ سالهای ۱۲۷۰-۱۲۷۴ق گرد آورد. علاوه بر اینها باید به یکی از مهم‌ترین فعالیت‌های ادبی سروش اشاره کرد و آن همکاری با عبداللطیف طسوجی، مترجم فارسی هزار و یک شب بود. سروش در ترجمهٔ اشعار عربی و انتخاب اشعار متناسب از دواوین شاعران به مترجم هزار و یک شب یاری رساند و گاه مناسب داستانها، خود اشعاری برای درج در آنها سرود.