دوره ۴۵ ساله امپراتوری میجی در ژاپن (۱۸۶۷-۱۹۱۲)، بر اساس لقب امپراتور موتسو هیتو آغاز میشود، که در واقع سرآغاز بیداری ژاپن قرون وسطایی است. از سال ۱۶۱۶ میلادی، حکومت واقعی امپراتوری کشور آفتاب تابان در دست خانواده توکوگاوا بود. اعضای این خانواده نسل در نسل وظیفه #شوگون را به عهده داشتند. خانواده توکوگاوا کشور را در یک انزوای کامل سیاسی نگه داشته و ساختارهای فئودالی را حفظ کرده بودند. تا اینکه ورود یک ناوگان جنگی آمریکایی در سال ۱۸۵۳ میلادی، توجه ژاپن را به دنیای خارج معطوف کرد و موجب جنگهای خشونت باری میان سنت گرایان و تجددطلبان گردید. موتسوهیتو در سال ۱۸۵۲ میلادی متولد شده بود. او در سن ۱۵ سالگی به عنوان ۱۲۲ امپراتور، یوشینیبو، آخرین شوگون خاندان توکوگاوا را برکنار کرد، و قدرت کامل را در دست گرفت.
در این زمان امپراتور، جوانتر از آن بود که بتواند گردش امور مملکتی را در ید قدرت خود بگیرد، لذا قدرت واقعی در دست مشاوران او بود. در سال دوم سلطنت، پایتخت به #یدو که پایتخت قبلی حکومت شگونی بود منتقل گردید، و نام جدید #توکیو به معنی "پایتخت شرقی" بدان داده شد. در چهارمین سال سلطنت که امپراتور نوزده ساله بود، مشاورانش تغییرات وسیعی در دربار دادند. مسئول تعلیم و تربیت امپراتور، به دانشمندی چینی واگذار شد و با استفاده از استادان سرشناس، زبان آلمانی و اندیشه های سیاسی اروپا به او آمیخته شد.
در نخستین سال سلطنت میجی، متنی بنام #سوگند_پنج_ماده_ای تهیه شد، که امپراتور طی این سوگندنامه، خطی مشی کلی آینده حکومت خود را ترسیم کرد، و تشکیل مجالس مشورتی، وحدت ملی، آزادی اقامت و اشتغال، الغاء طبقات سنتی و تماس فرهنگی کامل با غرب را وعده داد. در پی این اقدام، اعلام گردید که برای پرهیز از آشفتگی احتمالی ناشی از صدور احکام دولتی از مراجع مختلف، اداره کشور به #داجوکان یا دستگاه عالی حکومتی واگذار میگردد، که دارای قوای سه گانه قانونگذاری، قضایی و اجرایی است...؛ اداره مملکت در هفده سال نخست حکومت میجی، در دست داجوکان بود، و سیاستهای مملکتی را تشکیلات مزبور جامه عمل میپوشانید. رهبران میجی طی این هفده سال، دست به اقداماتی زدند که چهره ژاپن را تغییر داد و راه جدیدی در برابر آینده آن گشود. این رهبران به محض استقرار امپراتور بر مسند قدرت، غرب را الگوی فعالیتهای خویش قرار دادند. برین ترتیب شعار:
" اجنبی ها را بیرون کنید "
- جای خود را به شعارهای: " تمدن و روشنگری " و " کشور را ثروتمند، و ارتش را نیرومند کنید " داد. این امر در نتیجه استنباط رهبران ژاپن از ناتوانی مملکت خود و برتری علمی و فنی غرب، به ویژه در زمینه نظامی بود، و از آنجایی که اینان میخواستند به ملتی قدرتمند و قابل احترام تبدیل شوند، #تجدد را تنها راه وصول به هدف مزبور میدانستند؛ پس کمک غرب را پذیرا شدند و شعار #طرد_اجنبی را رها کردند.
در دوران میجی، روابط با غرب ابعاد وسیعی به خود گرفت. استخدام متخصصین خارجی بصورت گسترده با حقوق های بالا انجام پذیرفت، تا صنایع خارجی در ژاپن تاسیس شود. علاوه بر نیروی دریایی که توسط بریتانیایی ها تاسیس گردید، و نیروی زمینی که توسط آلمانی ها و فرانسوی ها بنیان نهاده شد؛ قوانین، دادگاهها و نظام آموزشی کشور نیز به دست به دست متخصصین آلمانی و فرانسوی و آمریکایی بازسازی و اصلاح گردید. در ضمن خارجی ها تنها به انتقال علم خود به ژاپنی ها اکتفا نمیکردند، و با آنها در زمینه مسائل مهم مملکتی نیز مشورت میشد. مثلا #هنری_دنیسون آمریکایی که مستخدم وزارت خارجه ژاپن بود، رهنمودهای سیاسی ارزشمندی در جنگهای چین و ژاپن، و سپس روس و ژاپن داد؛ و وقتی که کنفرانس #نیوهمپشایر برای پایان دادن به جنگ روس و ژاپن تشکیل شد، رفتار او به قدری مانند ژاپنی ها بود، که #تئودور_روزولت، رئیس جمهور آمریکا، به شوخی از او پرسید:
" تو آمریکایی هستی یا ژاپنی؟ "
در عین حال که ژاپن به استخدام متخصصین خارجی و گرفتن وام از خارج میپرداخت، از اعزام دانشجو به غرب غافل نبود. خود رهبران میجی هم در راس هیات های نظامی و سیاسی و اقتصادی از ایالات متحده آمریکا و اروپا دیدار میکردند، و با تجربه بیشتری به مملکت خود باز میگشتند. این اقدامات در حقیقت به پیروی از ماده پنجم سوگندنامه امپراتور، که جستجوی دانش و برقراری روابط با سایر کشورهای جهان را نوید میداد، صورت گرفت.
منابع:
۱. سرزمین و مردم ژاپن، ژورفین وآن، ترجمه محمود کیانوش، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۵۵.
وقایع الاتفاقیه و مای نیچی شیمبون؛ دو روزنامه یکی در ایران و دیگری در ژاپن، و هر یک دارای سرنوشتی عجیب
مای نیچی شیمبون، یکی از قدیمی ترین روزنامه های ژاپن است. نخستین شماره این روزنامه در بیست و یکم فوریه سال ۱۸۷۲، پنج سال پس از بر تخت نشستن امپراتور میجی منتشر شد. از دوره میجی به عنوان دوره اصلاحات و مدرنیزاسیون در ژاپن یاد می شود. مورخان اصلاحات امیرکبیر و میجی را با هم مقایسه میکنند، که یکی به دلیل نفوذ دربار و فقدان فرهنگ مدرن گرا سرکوب و نابود شد؛ و دیگری بزرگترین تمدن مدرن در شرق عالم را به وجود آورد. طول دوران صدارت امیر کبیر ۳۹ ماه، و صدارت میجی، چهل و پنج سال بوده است.
این نکته هم جالب و تامل برانگیز است که روزنامه "وقایع الاتفاقیه" به عنوان نماد رسانه ای اصلاحات در ایران، سه دهه پیش از نشریه "مای نیچی شیمبون" منتشر شده است. انتشار این نشریه هنوز نیز ادامه دارد... از نظر موضوعی همان تفاوت این دو نشریه به خوبی نشانگر وضعیت و موضعیت آنها است. همزمان با صدارت میجی، قطار مدرن گرایی در ژاپن به حرکت درآمد. سرآغاز این اصلاحات سوگند نامه ای پنج ماده ای بود که در هفتم آوریل ۱۸۶۸ و در هنگام تاج گذاری "امپراتور میجی" اعلام شد. این سوگند نامه هدف از دگرگونی های دوران امپراتور میجی را روشن کرد و بنیانی قانونی برای مدرن گرایی ژاپن بنا نهاد.
- روزنامه "مای نیچی شیمبون"، در پی این سوگند نامه شکل گرفته است که بندهای اصلی آن بدین شرح بوده:
۱). برپایی شورای مشورتی.
۲). دخالت همه طبقات در اداره امور مملکتی.
۳). الغای قانونهای تجمل ستیز و حذف محدودیت های طبقاتی در استخدام.
۴). جایگزینی قانونهای منصفانه طبیعی، به جای سنت های نادرست.
۵). جست و جوی جهانی دانش، به منظور تقویت بنیاد حکومت امپراتوری.
اما نشریه "وقایع الاتفاقیه" برغم تاکید امیرکبیر بر رویکرد مردمی و عام آن، منحصر به دربار میشود. امیر کبیر گفته:
" عوام نمیدانند که مصرف و حسن این وقایع الاتفاقیه در چیست؛ یا خیال میکنند که دیوانیان عظام شروع به این کرده اند به جهت منافع و مداخل، لکن اینطور نیست و نباید باشد. این اخباره چیزی است. اینها به جهت تربیت خلق است و اینکه اینها از امور دیوانی و اخبار و مناسبات دول و منافع خاص و عام و مقتضیات عصر عالم باشند و اینکه تا روزی که من هستم نمیشود که این اطلاع به عامه نرسد. این روزنامه منصبی نیست که به کسانی که از دیوان اعلی اسامی ایشان تعیین شده، به اینها برسد و به دیگران نرسد ".
- اما عملا از شش صفحه روزنامه، یک صفحه و نیم آن به اخبار و جزئیات کارهای ناصرالدین شاه میپرداخت چنان متملقانه، که حتی تغییرات جوی و گرم شدن هوا را نیز به "یمن وجود مبارک" ربط میداد، برای نمونه در شماره سوم "وقایع الاتفاقیه" چنین آمده است:
" از یمن طالع فیروزی مطالع و اقبال بیهمان سرکار اعلیحضرت پادشاهی، هوای دارالخلافه طهران در این اوقات به طوری خوب و خوش میگذرد که برف به آن شدت در سه چهار روزه به کلی از اطراف و حول و حوش رفت! "
آخرین دیدگاه‌ها
دوره امپراتوری میجی؛ سرآغاز بیداری ژاپن
دوره ۴۵ ساله امپراتوری میجی در ژاپن (۱۸۶۷-۱۹۱۲)، بر اساس لقب امپراتور موتسو هیتو آغاز میشود، که در واقع سرآغاز بیداری ژاپن قرون وسطایی است. از سال ۱۶۱۶ میلادی، حکومت واقعی امپراتوری کشور آفتاب تابان در دست خانواده توکوگاوا بود. اعضای این خانواده نسل در نسل وظیفه #شوگون را به عهده داشتند. خانواده توکوگاوا کشور را در یک انزوای کامل سیاسی نگه داشته و ساختارهای فئودالی را حفظ کرده بودند. تا اینکه ورود یک ناوگان جنگی آمریکایی در سال ۱۸۵۳ میلادی، توجه ژاپن را به دنیای خارج معطوف کرد و موجب جنگهای خشونت باری میان سنت گرایان و تجددطلبان گردید. موتسوهیتو در سال ۱۸۵۲ میلادی متولد شده بود. او در سن ۱۵ سالگی به عنوان ۱۲۲ امپراتور، یوشینیبو، آخرین شوگون خاندان توکوگاوا را برکنار کرد، و قدرت کامل را در دست گرفت.
در این زمان امپراتور، جوانتر از آن بود که بتواند گردش امور مملکتی را در ید قدرت خود بگیرد، لذا قدرت واقعی در دست مشاوران او بود. در سال دوم سلطنت، پایتخت به #یدو که پایتخت قبلی حکومت شگونی بود منتقل گردید، و نام جدید #توکیو به معنی "پایتخت شرقی" بدان داده شد. در چهارمین سال سلطنت که امپراتور نوزده ساله بود، مشاورانش تغییرات وسیعی در دربار دادند. مسئول تعلیم و تربیت امپراتور، به دانشمندی چینی واگذار شد و با استفاده از استادان سرشناس، زبان آلمانی و اندیشه های سیاسی اروپا به او آمیخته شد.
در نخستین سال سلطنت میجی، متنی بنام #سوگند_پنج_ماده_ای تهیه شد، که امپراتور طی این سوگندنامه، خطی مشی کلی آینده حکومت خود را ترسیم کرد، و تشکیل مجالس مشورتی، وحدت ملی، آزادی اقامت و اشتغال، الغاء طبقات سنتی و تماس فرهنگی کامل با غرب را وعده داد. در پی این اقدام، اعلام گردید که برای پرهیز از آشفتگی احتمالی ناشی از صدور احکام دولتی از مراجع مختلف، اداره کشور به #داجوکان یا دستگاه عالی حکومتی واگذار میگردد، که دارای قوای سه گانه قانونگذاری، قضایی و اجرایی است...؛ اداره مملکت در هفده سال نخست حکومت میجی، در دست داجوکان بود، و سیاستهای مملکتی را تشکیلات مزبور جامه عمل میپوشانید. رهبران میجی طی این هفده سال، دست به اقداماتی زدند که چهره ژاپن را تغییر داد و راه جدیدی در برابر آینده آن گشود. این رهبران به محض استقرار امپراتور بر مسند قدرت، غرب را الگوی فعالیتهای خویش قرار دادند. برین ترتیب شعار:
" اجنبی ها را بیرون کنید "
- جای خود را به شعارهای: " تمدن و روشنگری " و " کشور را ثروتمند، و ارتش را نیرومند کنید " داد. این امر در نتیجه استنباط رهبران ژاپن از ناتوانی مملکت خود و برتری علمی و فنی غرب، به ویژه در زمینه نظامی بود، و از آنجایی که اینان میخواستند به ملتی قدرتمند و قابل احترام تبدیل شوند، #تجدد را تنها راه وصول به هدف مزبور میدانستند؛ پس کمک غرب را پذیرا شدند و شعار #طرد_اجنبی را رها کردند.
در دوران میجی، روابط با غرب ابعاد وسیعی به خود گرفت. استخدام متخصصین خارجی بصورت گسترده با حقوق های بالا انجام پذیرفت، تا صنایع خارجی در ژاپن تاسیس شود. علاوه بر نیروی دریایی که توسط بریتانیایی ها تاسیس گردید، و نیروی زمینی که توسط آلمانی ها و فرانسوی ها بنیان نهاده شد؛ قوانین، دادگاهها و نظام آموزشی کشور نیز به دست به دست متخصصین آلمانی و فرانسوی و آمریکایی بازسازی و اصلاح گردید. در ضمن خارجی ها تنها به انتقال علم خود به ژاپنی ها اکتفا نمیکردند، و با آنها در زمینه مسائل مهم مملکتی نیز مشورت میشد. مثلا #هنری_دنیسون آمریکایی که مستخدم وزارت خارجه ژاپن بود، رهنمودهای سیاسی ارزشمندی در جنگهای چین و ژاپن، و سپس روس و ژاپن داد؛ و وقتی که کنفرانس #نیوهمپشایر برای پایان دادن به جنگ روس و ژاپن تشکیل شد، رفتار او به قدری مانند ژاپنی ها بود، که #تئودور_روزولت، رئیس جمهور آمریکا، به شوخی از او پرسید:
" تو آمریکایی هستی یا ژاپنی؟ "
در عین حال که ژاپن به استخدام متخصصین خارجی و گرفتن وام از خارج میپرداخت، از اعزام دانشجو به غرب غافل نبود. خود رهبران میجی هم در راس هیات های نظامی و سیاسی و اقتصادی از ایالات متحده آمریکا و اروپا دیدار میکردند، و با تجربه بیشتری به مملکت خود باز میگشتند. این اقدامات در حقیقت به پیروی از ماده پنجم سوگندنامه امپراتور، که جستجوی دانش و برقراری روابط با سایر کشورهای جهان را نوید میداد، صورت گرفت.
منابع:
۱. سرزمین و مردم ژاپن، ژورفین وآن، ترجمه محمود کیانوش، تهران، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، ۱۳۵۵.
۲. تاریخ ژاپن، نوشته دکتر هاشم رجب زاده.
وقایع الاتفاقیه و مای نیچی شیمبون؛ دو روزنامه یکی در ایران و دیگری در ژاپن، و هر یک دارای سرنوشتی عجیب
مای نیچی شیمبون، یکی از قدیمی ترین روزنامه های ژاپن است. نخستین شماره این روزنامه در بیست و یکم فوریه سال ۱۸۷۲، پنج سال پس از بر تخت نشستن امپراتور میجی منتشر شد. از دوره میجی به عنوان دوره اصلاحات و مدرنیزاسیون در ژاپن یاد می شود. مورخان اصلاحات امیرکبیر و میجی را با هم مقایسه میکنند، که یکی به دلیل نفوذ دربار و فقدان فرهنگ مدرن گرا سرکوب و نابود شد؛ و دیگری بزرگترین تمدن مدرن در شرق عالم را به وجود آورد. طول دوران صدارت امیر کبیر ۳۹ ماه، و صدارت میجی، چهل و پنج سال بوده است.
این نکته هم جالب و تامل برانگیز است که روزنامه "وقایع الاتفاقیه" به عنوان نماد رسانه ای اصلاحات در ایران، سه دهه پیش از نشریه "مای نیچی شیمبون" منتشر شده است. انتشار این نشریه هنوز نیز ادامه دارد... از نظر موضوعی همان تفاوت این دو نشریه به خوبی نشانگر وضعیت و موضعیت آنها است. همزمان با صدارت میجی، قطار مدرن گرایی در ژاپن به حرکت درآمد. سرآغاز این اصلاحات سوگند نامه ای پنج ماده ای بود که در هفتم آوریل ۱۸۶۸ و در هنگام تاج گذاری "امپراتور میجی" اعلام شد. این سوگند نامه هدف از دگرگونی های دوران امپراتور میجی را روشن کرد و بنیانی قانونی برای مدرن گرایی ژاپن بنا نهاد.
- روزنامه "مای نیچی شیمبون"، در پی این سوگند نامه شکل گرفته است که بندهای اصلی آن بدین شرح بوده:
۱). برپایی شورای مشورتی.
۲). دخالت همه طبقات در اداره امور مملکتی.
۳). الغای قانونهای تجمل ستیز و حذف محدودیت های طبقاتی در استخدام.
۴). جایگزینی قانونهای منصفانه طبیعی، به جای سنت های نادرست.
۵). جست و جوی جهانی دانش، به منظور تقویت بنیاد حکومت امپراتوری.
اما نشریه "وقایع الاتفاقیه" برغم تاکید امیرکبیر بر رویکرد مردمی و عام آن، منحصر به دربار میشود. امیر کبیر گفته:
" عوام نمیدانند که مصرف و حسن این وقایع الاتفاقیه در چیست؛ یا خیال میکنند که دیوانیان عظام شروع به این کرده اند به جهت منافع و مداخل، لکن اینطور نیست و نباید باشد. این اخباره چیزی است. اینها به جهت تربیت خلق است و اینکه اینها از امور دیوانی و اخبار و مناسبات دول و منافع خاص و عام و مقتضیات عصر عالم باشند و اینکه تا روزی که من هستم نمیشود که این اطلاع به عامه نرسد. این روزنامه منصبی نیست که به کسانی که از دیوان اعلی اسامی ایشان تعیین شده، به اینها برسد و به دیگران نرسد ".
- اما عملا از شش صفحه روزنامه، یک صفحه و نیم آن به اخبار و جزئیات کارهای ناصرالدین شاه میپرداخت چنان متملقانه، که حتی تغییرات جوی و گرم شدن هوا را نیز به "یمن وجود مبارک" ربط میداد، برای نمونه در شماره سوم "وقایع الاتفاقیه" چنین آمده است:
" از یمن طالع فیروزی مطالع و اقبال بیهمان سرکار اعلیحضرت پادشاهی، هوای دارالخلافه طهران در این اوقات به طوری خوب و خوش میگذرد که برف به آن شدت در سه چهار روزه به کلی از اطراف و حول و حوش رفت! "