روابط ایران و عثمانی در عهد صفویان

عثمانیان در ابتدا ـ قرن هفتم ـ امیرنشینی کوچک و کم‌اهمیت در آناتولی بودند. اما این امیرنشین کوچک به تدریج گسترش یافت و سپس به یک امپراتوری بزرگ تبدیل شد که بخش‌هایی از سه قارۀآسیا، اروپا و آفریقا را دربر می‌گرفت. قلمرو امپراتوری عثمانی در همۀ جهات، به جز جهت شرقی آن که قلمرو ایران بود، گسترش چشمگیری یافت. عثمانیان با وجود لشکرکشی‌های متعدد به مرزهای ایران ـ که گاه پیروزی‌هایی نیز به دست می‌آوردند ـ هیچ‌گاه نتوانستند بر دولت‌های حاکم بر ایران غلبه یابند. بنابراین سرنوشت آنان در شرق، بیشتر تن‌دادن به وضع موجود بود.
سلطان سلیم، یاووز هرچند در سودای ریشه‌کن کردن دولت تازه تأسیس صفویان بود، بعد از پیروزی در چالدران، نتوانست بیش از چند روز در تبریز بماند و ناچار به استانبول بازگشت و ارزوی سرنگونی صفویان هیچ‌گاه عملی نشد. حال آنکه یاووز در مرزهای غربی دولت مصر را درهم شکست و این کشور بزرگ را به یکی از ایالت‌های امپراتوری عثمانی بدل کرد.
سابقۀ کشمکش‌های سیاسی و برخوردهای نظامی دولت عثمانی با ایران به پیش از صفویه بازمی‌گردد. با این حال عصر صفویه نقطۀ عطف در برخوردهای دو دولت محسوب می‌شود. برخوردهای دوره‌های بعد از صفویه نیز در ادامۀ همین دوره قابل تعریف است.
رقابت‌های سیاسی و نظامی دولت‌های ایران و عثمانی در دورۀ صفویه ماهیت ایدئولوژیک نیز پیدا کرد. به ویژه در طرف عثمانی، دستگاه مذهب یکسره در خدمت سپاه قرار گرفت و دستاویز شرعی یورش‌های سپاهیان عثمانی به مرزهای ایران شد؛ یورش‌هایی که در طول چند سده، دو دولت هم‌دین و همسایه را در معرض زیان‌های جبران‌ناپذیر قرار داد.
بنابراین روابطی پرفراز و نشیب میان دو کشور در طول چند سده رقم خورد و دفتر تاریخ دو کشور را تیره و تار کرد. دفتری که برگ‌برگ آن شایسته بازخوانی و بررسی است. این کتاب دربردارندۀ تعدادی از جدی‌ترین مقالات پژوهشگران معاصر ترکیه در زمینۀ روابط دو کشور در دروۀ صفویه است.