National planning in iran

‍ ‍ ‍ ‍ ایجاد سازمان برنامه در ایران
سازمان برنامه که در اصل به پیشنهاد قوام براى تهیه برنامه عمرانى اول ایجاد شد. احمد تابش در کتاب خود با عنوان "اندیشه توسعه و برنامه ریزى در ایران و چگونگی تشکیل سازمان برنامه"، انقلاب مشروطیت را اولین تحول بنیانى در مسیر توسعه ایران میداند، و سرانجام با فروپاشى حکومت ایلی قاجار و ظهور سلسله پهلوى، اقتصاد ایران که وارد مرحله سرمایه دارى شده بود، به یک اقتصاد ارشادى دولتى مبدل شد. حکومت رضاشاه مشروعیت خود را در نوسازى اقتصادى و احیاى ملی گرائى ایرانى با تاکید بر دیوانسالارى و نیروهاى نظامى جستجو میکرد؛ این دولت با ایجاد امنیت نسبى و انتخاب سیاست اقتصاد ارشادى، در زمینه توسعه کشور گامهایى برداشته؛ اما این امر نه بر اساس برنامه و نقشه اى آگاهانه، بلکه بر پایه اراده و تصمیم شخصى شاه به اجرا درمی آید. جنگ جهانى دوم نیز تاثیرات نامطلوبى بر اقتصاد ایران بر جاى می گذارد، به گونه اى که لزوم تهیه برنامه اى براى برون رفت از بحران اقتصادى را در دستور کار دولتهاى ایران پس از اتمام جنگ قرار می دهد. #قوام_السلطنه پس از تشکیل ششمین کابینه خود در بهمن ۱۳۲۴ شمسی، با همکارى #ابوالحسن_ابتهاج موضوع تدوین برنامه اقتصادى را به طور جدى مورد توجه قرار می دهد و با ایجاد کمیسیون تهیه نقشه اقتصادى، هیئت تهیه برنامه اصلاحی و عمرانى کشور و هیئت عالى برنامه آن را پیگیرى میکند و سرانجام پس از سه سال تلاش و تحولات بسیار، برنامه اول هفت ساله عمرانى کشور (۱۳۲۷-۱۳۳۳)، در ۲۶ بهمن ماه ۱۳۳۳ شمسی، از سوى مجلس شوراى ملى به تصویب مجلس رسید و سازمان برنامه به منظور اجرای آن آغاز به کار کرد.(۱)؛ در سازمان برنامه، ابوالحسن ابتهاج آنچه را که از بخش تحقیقات اداره "اصل چهار" و کمکهاى عمرانى و اقتصادى امریکا در ایران بیرون می آمد، شکل میداد. بیشتر جوانان متخصص و تحصیل کرده امریکا و اروپا به محض بازگشت به این سازمان جلب میشدند. او اغلب برنامه ریزى هاى کلى را بر اساس توصیه هاى دو شرکت آمریکائى که به همین منظور به ایران آمده بودند (شرکت لیلیان تال و کلوب) انجام میداد... کمکها و اعتبارات خارجى و درآمدهاى نفت در این سازمان به ترتیبى که شاه مشخص میکرد، تقسیم می شد، اما بیشترین توجه شاه کماکان متوجه ارتش بود.(۲)
ابتهاج، سابقه پرداختن به امور برنامه ریزى عمرانى را در اواخر دوره سلطنت رضاشاه (سال۱۳۱۶) را داشت. یعنى او سالها قبل از شروع به کار به عنوان مدیر عامل سازمان برنامه در آن زمان بود که شوراى اقتصادى پدید آمد. اما تاریخچه تاسیس سازمان برنامه به سال ۱۳۲۷ خودشیدی بر میگردد. زمانى که محمدرضا شاه پذیرفته بود که بایستى علی رغم تمایل شدیدش به میلیتاریزیشن، با توجه به افزایش درآمد نفتى کشور ناچارا باید بخشى از این درآمد را به توسعه اقتصادى کشور و عمران و آبادانى مملکت اختصاص دهد. در ابتدا وظیفه سازمان برنامه، نظارت و مراقبت تمام در اجراى بودجه بود، و هیاتهاى اجرائى آن پس از شخص مدیرعامل، شوراى عالى و هیات نظارت بود. اما در کشمکش قدرت و چالشهایى که مدیر عامل سازمان برنامه با سایر دستگاههاى دولتى پیدا میکرد، از زمان برنامه سوم توسعه قرار شد که وظایف این سازمان زیر نظر شخص نخست وزیر قرار بگیرد. البته در حیطه وظایف سازمان نیز تغییراتى صورت گرفت و قرار شد که تهیه و تنظیم بودجه کشور در اختیار وزارتخانه ها قرار بگیرد و تنها اجراى طرحها در دست سازمان باقى ماند. در آن زمان که دفتر شوراى اقتصادى ایجاد شده بود، ابتهاج ریاست دبیرخانه آن را برعهده داشت... همچنین او سمت مدیر عاملى سازمان برنامه را طبق درخواست شاه (محمدرضا) در شهریور ۱۳۳۳ش قبول کرد. قبل از او اصغر پناهى عهده دار این سمت بود. در زمان نخست وزیرى سپهبد زاهدى در سال ۱۳۳۳، کار او در سازمان برنامه شروع شد. محل سازمان برنامه آن زمان در خیابان استخر بود... از بدو ورود به سازمان، ابتهاج تصمیم به تغییر تشکیلات سازمان و نیز ترمیم و پرداخت حقوق اعضاى آن گرفت. بدین ترتیب از تاریخ ۱۱ شهریور همان سال، تصدى این سازمان را رسما عهده دار شد...(۳)
منابع:
۱. اندیشه توسعه و برنامه ریزى در ایران و چگونگى تشکیل سازمان برنامه، احمد تابش، تهران، سازمان مدیریت و برنامه ریزی کشور، ۱۳۸۳، چاپ اول
۲. نخست وزیران ایران (از سید ضیاء تا بختیار)، مسعود بهنود، تهران، سازمان انتشارات جاویدان، ۱۳۸۱ ،چاپ نهم، ص۴۲۶.
۳. درآمدی بر فعالیت سازمان برنامه در زمان ریاست ابوالحسن ابتهاج، پروانه نادرنژاد، پیام بهارستان، ش۱۶، تابستان۱۳۹۱.

کتاب مربوط به گروه مشاوره دوم دانشگاه هاروارد در نشانی زیر قابل دسترسی است
http://ketabnak.com/book/76854/Planning-and-Development-in-Iran